XIN ĐỪNG... NHỎ LỆ - PH-NTH

Do not stand by my grave and weep:
https://youtu.be/gkfLms4KQ_s

XIN ĐỪNG THAN KHÓC TRƯỚC MỘ TÔI
*

Xin đừng than khóc trước mộ tôi
Thân xác nằm đây hồn đi rồi
Tôi là cơn gió ngàn xa rộng
Là tuyết mênh mông trắng cả trời
*
Tôi là mưa , giọt mưa rơi nhẹ
Là hạt mầm vừa hé nụ xanh
Là bình minh , mặt trời ló dạng
Là nụ cười tươi duyên dáng xinh
*

Tôi cánh chim trời bay muôn phương
Là ngôi sao đẹp của màn đêm
Là đóa hoa nở trong vườn thắm
Hồn đang tĩnh tu trong căn phòng
*Tiếng hát tôi đang cất cánh bay
Tình yêu nuôi nấng dáng tôi gầy
Trước mộ tôi xin đừng rơi lệ
Tôi vẫn thênh thang sống với đời
*tôn thất phú sĩ

phỏng dịch

 
lời của một người Mẹ quá cố 
muốn nhắn nhủ với đứa con, 
bài thơ gốc của Mary Frye 
nên được dịch thoát lại 
với cách xưng hô đúng như sau:

Xin đừng đứng bên mồ tôi nhỏ lệ

Con yêu ơi, thôi con đừng khóc nữa

Vì thật ra hồn mẹ chẳng ở đây

Đã quyện vào cơn gió giữa rừng cây

Là hạt tuyết tựa kim cương lấp lánh.

Là nắng nhuộm trên cánh đồng lúa chín

Là cơn mưa dìu dịu những ngày thu

Mỗi ngày con thức buổi sáng nhẹ ru

Mẹ là đàn chim tung bay cao vút

Con thôi đứng bên mồ mẹ thổn thức

Mẹ không ở đây. Mẹ đã chết đâu.

Phan Hạnh-2

 **

 Xin đừng đứng bên mồ tôi nhỏ lệ

Xin đừng đứng bên mồ tôi thổn thức

Vì tôi không yên ngủ ở nơi đây

Tôi là ngàn gió thổi giữa rừng cây

Là hạt tuyết tựa kim cương lấp lánh.

Tôi là nắng nhuộm vàng bông lúa chín

Là cơn mưa dìu dịu những ngày thu

Khi con thức dậy buổi sáng nhẹ ru

Tôi chính là sự vút lên bỗng chốc

Của đàn chim lặng lẽ lượn thành vòng

Xin đừng đứng bên mồ tôi thổn thức

Tôi không ở đây. Tôi đã chết đâu.

Phan Hạnh phóng tác-1
*

Do not stand by my grave and weep

Do not stand by my grave and weep:

I am not there. I do not sleep…

I am a thousand winds that blow

I am the diamond’s glint on snow

I am the sunlight on ripened grain

I am the gentle autumn’s rain

When you awake in the morning’s hush

I am the swift uplifting rush

Of quiet birds in circle flight

Do not stand by my grave and cry:

I am not there. I did not die.

Đây là bài thơ duy nhất của Mary Frye cảm tác viết ra trong đời sau khi nghe cô bạn di dân người Đức gốc Do Thái ở trọ nhà bà đau buồn kể chuyện mẹ cô mất ở quê nhà nhưng không thể về thọ tang. Mary Frye không phải là thi sĩ chuyên nghiệp theo nghĩa thông thường mà chỉ là một phụ nữ nội trợ và làm nghề cắm hoa an phận với cuộc đời bình dị. Đó là một trong những lý do bài thơ Do not stand by my grave and weep phổ biến trong nhiều thập niên nhưng tác giả chẳng biết là ai.
 *
Bài thơ không tựa và tác giả ẩn danh:

Đừng đứng bên mộ anh và nhỏ lệ:

Anh không ở trong mộ này. Anh không ngủ đâu em.

Anh là ngàn ngọn gió thổi khắp phương trời

Anh là kim cương lấp lánh trên tuyết lạnh

Anh là ánh nắng nhuộm vàng hạt lúa chín

Anh là giọt mưa của trời thu êm ả

Khi em thức giấc lúc ban mai thinh lặng

Anh là lực xua đàn chim vụt bay cao

Những cánh chim lặng lẽ lượn những đường vòng

Đừng đứng bên mộ anh và khóc lóc:

Anh không ở trong mộ này. Anh không chết đâu em.

 * 

Bài thơ mất 66 năm sau mới tìm ra đúng tác giả

Thật ra, theo bách khoa từ điển mở Wikipedia, Do not stand by my grave and weep là một bài thơ độc nhất nhưng rất nổi tiếng do phụ nữ người Mỹ tên Mary Elizabeth Frye sáng tác vào năm 1932 trong một bối cảnh khác.

Trong Anh ngữ, các đại danh từ “I” và “You” có thể diễn đạt trong bất cứ mối liên hệ nào cũng được. Khi dịch ra Việt ngữ, hai đại danh từ đó thay đổi tùy từng mối liên hệ ngôi thứ vai vế và kể cả tình huống nữa.

Do đó, bản dịch Việt ngữ trên đây xứng hợp trong liên hệ chồng vợ, như lời nhắn nhủ của tử sĩ dành cho quả phụ trong hai câu cuối: “Đừng đứng bên mộ anh và khóc lóc/Anh không ở trong mộ này. Anh không chết đâu em.”

Nhưng Mary Elizabeth Frye đã viết lên bài thơ trong một bối cảnh khác và mối liên hệ khác. Để hiểu rõ hơn, chúng ta cần trở lui về quá khứ của 80 năm trước.

Nguyên nhân và nguồn cảm hứng

Mary Elizabeth Clark chào đời tại thành phố Dayton tiểu bang Ohio vào ngày 13 tháng 11, 1905 và mất ngày 15 Tháng Chín năm 2004. Mồ côi từ lúc mới lên 3 tuổi, Mary kết hôn với Claud Frye năm 1927 và trở thành bà nội trợ Mary Frye sống ở thành phố Baltimore. Chính nơi đây, Mary đã viết lên bài thơ độc nhất vào năm 1932. Vào thời điểm đó, vợ chồng Frye có cho một cô gái di dân người Đức gốc Do Thái tên Margaret Schwarzkopf trú ngụ. Margaret Schwarzkopf lo lắng về tình trạng đang đau bệnh của người mẹ ruột của mình vẫn còn ở Đức. Sự gia tăng của phong trào bài xích người Do Thái ở nước Đức đã khiến cho Margaret  khó có thể trở về quê thăm mẹ. Khi mẹ qua đời bên kia bờ Đại Tây Dương, Margaret đau khổ nói với Mary Frye rằng cô đã không có cơ hội để đứng trước ngôi mộ của mẹ và được khóc. Mary Frye làm bài thơ trong một khoảng khắc thương cảm hoàn cảnh của người khác vì bản thân mình cũng mất mẹ và thiếu vắng tình thương của mẹ từ khi ba tuổi.

Nơi bàn ăn nhà bếp, trong ngập tràn cảm xúc bất chợt, Mary đã viết lên những dòng thơ trên một bao giấy dầu màu nâu đựng thức ăn mua ở chợ. Sau này bà kể ý nghĩ về sự tử sinh tự nhiên nảy ra trong đầu óc và tuôn chảy qua ngòi bút bằng dòng thơ. Mary Frye đã tự đặt mình vào vai trò của một người mẹ qua đời khuyên đứa con gái đừng bi lụy khóc than, và bà có ngờ đâu đã để lại cho đời một bài thơ bất hủ mà người ta thường xướng đọc trong các lễ hạ huyệt ở nghĩa trang.

Sau đó Mary Frye đã đưa bài thơ mà bà đã ngẫu hứng cảm tác cho một số người thân trong gia đình và bạn bè xem. Dù bài thơ không bao giờ được công bố để bảo vệ bản quyền bằng một văn kiện chính thức nhưng nó vẫn tồn tại qua thời gian và đã được xác nhận bằng cáo phó của bà đăng trên báo Times và điếu văn của người thân đọc trong tang lễ khi bà mất.

Báo Times đã xác nhận Mary Frye là tác giả không thể tranh cãi của bài thơ nổi tiếng này, một bài thơ đã được ưa chuộng xướng đọc tại tang lễ và những dịp thích hợp khác trên toàn thế giới trong suốt tám mươi năm qua. Kết quả của một cuộc thăm dò ý kiến những người mê đọc sách năm 1996 bầu chọn nó là bài thơ được yêu thích nhất của Anh quốc.

 Cuộc điều tra đi tìm tác giả

Nhiều người ở vương quốc Anh bắt đầu nghe biết đến bài thơ kể từ khi cha của một người lính Anh bị tử thương do một vụ nổ bom ở Bắc Ái Nhĩ Lan đã nhờ đài phát thanh BBC đọc lên vào năm 1995 để tưởng nhớ con trai của ông. Điều này đã gợi trí tò mò của nữ phóng viên báo chí Abigail Van Buren. Nữ ký giả này đã bỏ ra mấy năm mở cuộc điều tra truy tìm tác giả và sau cùng tìm ra đầy đủ bằng chứng xác nhận năm 1998. Bản chính gốc của bài thơ đã được báo The Times ấn hành và được đọc trong tang lễ của tác giả ngày 5 tháng 11 năm 2004.

Trước khi được chính thức xác nhận của Mary E. Fry và qua nhiều thời kỳ khác nhau, bài thơ này đã được cho là của JT Wiggins, một di dân người Anh ở Mỹ hoặc của Marianne Reinhardt, một chiến binh Mỹ ẩn danh nào đó nơi vùng cao nguyên Việt Nam, và gần đây là Stephen Cummins, một người lính Anh thiệt mạng ở Bắc Ireland đã để lại một bản sao cho người thân của mình. Nhiều người khác cho đó là một lời cầu nguyện trong lễ chôn cất của người da đỏ Navajo ở miền Tây Nam Hoa Kỳ.

Cảm nghĩ riêng thay lời kết

Có người cho rằng chết giống như cởi bỏ chiếc áo cũ để mặc vào chiếc áo mới đẹp đẽ hơn. Người chết là người ngủ một giấc ngủ không bao giờ thức dậy nữa, an giấc ngàn thu. Vì vậy con người không nên bi lụy khóc than khi người thân qua đời.

Nhưng trên thực tế, không ai không cảm thấy nỗi đau mất mát to lớn choáng ngợp khi phải vĩnh viễn chia lìa người mình thương mến. Nỗi đau bao giờ mới nguôi ngoai khó mà xác định. Phản ứng và sự biểu lộ cảm xúc trước cái chết cũng mỗi người mỗi khác và còn tùy thuộc vào phong tục xã hội. Có người gào khóc vật vã, có người chỉ thầm rơi lệ.

Sinh ly tử biệt là định luật thường tình bất biến của cuộc đời nên con người đành chấp nhận. Đến một lúc nào đó, những người chúng ta yêu thương đều sẽ mất đi theo thời gian. Chấp nhận sự mất mát là liều thuốc tinh thần giúp chữa lành những nỗi đau và đem lại cho chúng ta sự bình an.

Tóm lại, tình trạng vĩnh viễn chia lìa với người thân yêu có thể đem lại một nỗi đau sâu thẳm, nhưng chúng ta nên biết chấp nhận, không nên chìm đắm trong sầu bi khổ lụy vô ích. Có biết bao người như tôi ở hải ngoại, vì hoàn cảnh, không thể có mặt tiễn đưa cha mẹ trở về lòng đất nơi quê nhà. Tôi mong nghĩ linh hồn cha mẹ linh thiêng là làn gió xuân thoảng hương thơm hoa lilac trước hiên, là tia nắng ban mai đến sớm tháng hè, là rừng phong thay áo trong mùa thu, là những hoa tuyết mùa đông mong manh lất phất rơi bám vào cửa sổ thư phòng, là trăng sao vời vợi trên bầu trời đêm khuya thức viết bài cho kịp… Văng vẳng trong tâm thức đứa con như có tiếng thì thầm của mẹ là “Con đừng đứng bên mồ Má thổn thức… Vì Má không yên ngủ ở nơi đây.”

Trong đêm tĩnh lặng, tôi nghe lòng mình quặn thắt rưng rưng để cố ngăn cho khỏi khóc.

Phan Hạnh.